Migracjami nazywamy zmiany miejsca zamieszkania w poszukiwaniu lepszych warunków życia. Procesy migracyjne obejmują z jednej strony opuszczenie miejsca zamieszkania, z drugiej przybywanie do nowych miejsc oraz czynniki powodujące te przemieszczenia.
W zakres migracji wchodzi więc:
- emigracja - odpływ ludności (opuszczenie miejsca dotychczasowego zamieszkania)
- imigracja - napływ ludności (przybycie na nowe miejsce zamieszkania)
Przyczyny migracji:
- niedostatek żywności
- brak środków do życia
- klęski żywiołowe
- konflikty etniczno - religijne
- wojny
Pomiędzy regionami odpływu i napływu występują liczne bariery. Potencjalny emigrant musi pokonać pewną odległość. W związku z tym musi liczyć się z poniesieniem kosztów transportu i kosztów psychologicznych związanych z nieznajomością nowego regionu, brakiem powiązań rodzinnych, czy obawą przed adaptacją. Ważnym czynnikiem są też ograniczenia mobilne potencjalnych emigrantów związane z wiekiem (najczęściej migrują ludzie młodzi), wykształceniem (wyższa skłonność do migracji ludzi wykształconych), siłą powiązań rodzinnych lub lokalnych oraz stanem zdrowia.
Migracje dzielimy na wewnętrzne i zewnętrzne.
Migracje wewnętrzne odbywają się w obrębie terytorium danego państwa. Przykładów tego typu migracji jest wiele. W Stanach Zjednoczonych ludność przemieszcza się ze wschodniego wybrzeża, z obszarów o nadmiernej koncentracji ludności, do regionów zachodnich, gdzie warunki życia są atrakcyjniejsze. Podobna sytuacja miała miejsce w Rosji, a następnie w Związku Radzieckim, gdzie migracja na wschód związana była z dążeniem do zagospodarowania regionów Syberii czy Kazachstanu. Proces ten od XVII wieku objął łącznie kilkadziesiąt milionów ludzi. Przykładem migracji wewnętrznych, trwających współcześnie jest powszechnie obserwowane przemieszczanie się ludności wiejskiej do miast w poszukiwaniu pracy.
Migracje zewnętrzne mają zasięg międzynarodowy, a nawet międzykontynentalny. W starożytności przykładami takich przemieszczeń są wędrówki Greków, Fenicjan, Rzymian w kierunku Azji, Północnej Afryki oraz Europy Zachodniej i Północnej. W późniejszym okresie obserwujemy przemieszczanie się plemion germańskich, celtyckich i słowiańskich w Europie. Przełomem w migracjach zewnętrznych były odkrycia geograficzne stwarzające nowe perspektywy gospodarcze. W okresie tym wielkie masy ludzkie przemieściły się z Europy do Ameryki Północnej i Południowej. Z Afryki wywieziono do nowego świata miliony niewolników. Szacuje się, że w okresie tym Amerykę zasiedliło przynajmniej 60 mln Europejczyków i Afrykańczyków.
Na przełom XIX i XX wieku przypada emigracja mieszkańców z przeludnionych obszarów azjatyckich. Chińczycy osiedlali się na zachodnich wybrzeżach Stanów Zjednoczonych oraz na Półwyspie Indochińskim. Japończycy zasiedlali Półwysep Koreański i Hawaje. Hindusi przybywali do Wielkiej Brytanii i do krajów należących do Imperium Brytyjskiego. W tym samym czasie masowe migracje miały miejsce w Europie. Europejscy emigranci osiedlali się przede wszystkim na terytorium nowego świata. Ponad 3,5 mln mieszkańców w latach 1870-1914 opuściło Polskę, głównie przeludnioną Galicję, gdzie występowało duże przeludnienie oraz silne rozdrobnienie gospodarstw.
Inną przyczyna migracji były wydarzenia wojenne. Ucieczki przed agresorem oraz nowy podział polityczny zmuszały ludzi do przesiedleń. Po II wojnie światowej terytorium Polski opuściło około 2,3 mln Niemców oraz około 0,5 mln Ukraińców i Białorusinów. Natomiast w ramach repatriacji z innych krajów przybyło do Polski około 4 mln osób.
W latach 90-tych doszło do rozpadu Związku Radzieckiego i Jugosławii. Doprowadziło to do powstania nowych państw, ale także do zachwiania bezpieczeństwa i powstania konfliktów polityczno-ekonomicznych., co w efekcie spowodowało nową falę emigracji. W Europie Zachodniej, na skutek rosnących problemów wewnętrznych, coraz szczelniej zaczęto zamykać granice przed napływającą falą osób poszukujących pracy i poprawy warunków życia. Imigranci ci pochodzą najczęściej ze słabiej rozwiniętych krajów Europy i Azji. Ustala się tzw. kwoty, które określają liczbę i narodowość migrantów, których dane państwo gotowe jest przyjąć.
Migracje wywierają różnorodne skutki. Oprócz zmiany liczby ludności, wędrówki ludzi młodych powodują niższy przyrost naturalny w rejonach odpływu i wyższy w rejonach przypływu. Ponadto regiony imigracyjne otrzymują na ogół ludność młodszą, zdrowszą fizycznie, o wyższym wykształceniu. Z drugiej strony wyrwanie imigrantów z ich dawnych środowisk powoduje wiele negatywnych zjawisk społecznych, np. przestępstwa, rozwody, objawy frustracji. Częstymi zjawiskami są także konflikty między ludnością miejscową a przybyszami.